Tuinkasventilatie: Tips en trucs voor het goed ventileren van je kas
Een tuinkas is een waardevolle toevoeging aan je tuin: je kunt er planten in kweken die beschermd zijn tegen weer en wind, en zo het groeiseizoen flink verlengen. In de kas ontstaat een bijzonder klimaat, waarin temperatuur, luchtcirculatie en luchtvochtigheid met elkaar in balans moeten zijn.
)
Hoe je voor een optimale temperatuur in de tuinkas zorgt door middel van verwarming, hebben we je al uitgelegd in een ander artikel over tuinkasverwarming.
Deze keer gaat het over de juiste tuinkasventilatie: we noemen je de redenen waarom de tuinkas ventilatie nodig heeft en leggen de technische mogelijkheden uit.
Hoe je het tuinkasklimaat beïnvloedt door te ventileren
In de tuinkas komen vaak stilstaande hitte en hoge temperaturen samen met gevoelige (jong)planten.
Wil je de effectiviteit van verschillende methoden voor tuinkasventilatie beoordelen, dan moet je eerst begrijpen hoe het klimaat in de tuinkas ontstaat en door welke factoren het beïnvloed wordt. Dit leggen we hieronder uit.
)
Het geldt: De tuinkas is een afgesloten ruimte, dus het klimaat daarin is een ruimteklimaat.
Het tuinkasklimaat: Invloedsfactoren
Het klimaat in de tuinkas wordt beïnvloed door verschillende factoren. Deze omvatten:
Het meteorologische weer (omgeving, buitenlucht)
De bouwfysica (ruimtegrootte, vloer-, wand- en dakconstructie, aantal, type, grootte en oriëntatie van de ramen, zonwering)
De eventueel geïnstalleerde verwarmingsinstallatie
De ventilatiesystemen en/of de eventueel geïnstalleerde ventilatie-installatie
Als klimatologische parameters bepalen:
Ruimtetemperatuur,
Luchtvochtigheid,
Luchtsnelheid,
Warmtestraling (natuurlijk van de zon, kunstmatig van de verwarming)
het klimaat in de tuinkas.
De ruimtetemperatuur komt voort uit de lucht- en oppervlaktetemperatuur in de tuinkas, evenals de temperatuur van de bodem, muren en het dak van de tuinkas.
)
Belangrijk: Planten hebben verschillende optimale temperaturen waarin ze het beste groeien. 15 tot 24 graden Celsius (°C) wordt als ideaal beschouwd voor plantengroei. Onder de 10°C stopt de groei, onder 0°C sterven de meeste planten. Vanaf 28°C daalt de groeisnelheid, stopt de fotosynthese. Planten verdragen 40°C alleen tijdelijk, hogere temperaturen laten ze sterven. Hoe hoger de temperatuur in de tuinkas is, hoe meer de planten "ademen". Dit betekent ook: hoe meer ze verdampen, wat ten koste gaat van de energiehuishouding van de planten en ze op lange termijn verzwakt. Daarom is het belangrijk dat er een natuurlijke temperatuurwisseling tussen dag en nacht is.
De luchttemperatuur is de temperatuur van de omgevingslucht – zonder effectieve warmte-straling.
De luchtvochtigheid verwijst naar het gehalte aan waterdamp in de lucht. Het geldt: Hoe warmer de lucht in de tuinkas is, hoe meer waterdamp de lucht kan opnemen. Bij ventileren in de winter komt koude buitenlucht de tuinkas binnen. Hierdoor daalt de luchtvochtigheid in de tuinkas. Koelt de lucht zo af dat deze het dauwpunt bereikt, dan condenseert de waterdamp. Het condenswater slaat zich eerst neer op de koude oppervlakken van de muren en het dak van de tuinkas. Dit creëert ideale omstandigheden voor ongewenste schimmelgroei.
Belangrijk: Terwijl de ene plant goed groeit in een hoge luchtvochtigheid, geven andere de voorkeur aan droge lucht.
De luchtstroom beïnvloedt de luchtuitwisseling en verdamping in de ruimte. Hoe sneller de lucht door de tuinkas beweegt, hoe sneller deze de ruimte onttrekt van warmte en vocht.
Belangrijk: Veel planten verdragen geen tocht in de tuinkas en ontwikkelen zich daar niet optimaal. Dit komt omdat ze meer vocht verdampen dan ze via de bodem kunnen opnemen. Tegelijkertijd neemt de zoutconcentratie in het wortelgebied toe, wat schadelijk is voor de wortels.
De warmtestraling heeft een aanzienlijke invloed op het tuinkasklimaat. Een ongunstig klimaat voor de planten in de tuinkas ontstaat bijvoorbeeld:
Door te hoge natuurlijke warmtestraling van de zon,
of door een te grote kloof tussen de luchttemperatuur en de temperatuur van de bouwelementen.
Om te veel zonnestraling in de tuinkas te verminderen, kun je een geschikte zonwering gebruiken die je naar behoefte flexibel kunt activeren – handmatig of automatisch.
Belangrijk: Sommige planten houden van zonlicht, andere niet.
)
Uit het bovenstaande blijkt dat je met de juiste tuinkasventilatie een groot deel van de genoemde klimaatomstandigheden gericht kunt regelen. Omdat het altijd gaat om het handhaven of aanpassen van de huidige klimaatparameters, is het belangrijk om deze te kennen. Met behulp van de juiste meetinstrumenten (thermometer, hygrometer) kun je deze bepalen.
Waarom je de tuinkas goed moet ventileren
Als de zon in de lente bijvoorbeeld al zorgt voor temperaturen tot 30°C in de kas (en in de zomer zelfs meer dan 50°C), dalen deze 's nachts zonder tuinkasverwarming snel weer naar waarden rond het vriespunt. Deze temperatuurschommelingen zijn voor vrijwel geen enkele plant goed. Planten reageren letterlijk met spanning: het weefsel van de plant trekt samen en barst. In de scheuren kunnen gemakkelijk ziekteverwekkers van schimmelziekten vanuit de grond binnendringen, waardoor de stelen en wortels van je tuinkasplanten gaan rotten of verwelken.
Belangrijk: Met de juiste tuinkasventilatie bescherm je je planten tegen schadelijke hoge temperaturen. Tegen lage temperaturen helpt de tuinkasverwarming.
Ook het eerder genoemde condenswater schaadt je tuinkasplanten wanneer het op hen druppelt. Ook hier is er het risico dat schimmel zich verspreidt.
Wanneer moet je de tuinkas ventileren?
Idealiter heersen in je tuinkas temperaturen tussen de 22°C en 24°C en een luchtvochtigheid van 60 tot 80 procent. Deze klimatologische omstandigheden bereik je in onze streken als je de tuinkas regelmatig en minimaal één keer per dag grondig ventileert. In de winter volstaat het om dit elke paar dagen te doen. Let op: voor de tuinkasventilatie moeten de temperaturen boven het vriespunt liggen. Het regelbereik van geautomatiseerde ventilatietechniek (zie hieronder) moet daarom beginnen bij 5°C tot 10°C.
Tuinkas ventileren – de ventilatiemethoden in overzicht
We komen nu bij de methoden voor tuinkasventilatie. Er worden twee basisventilatiesystemen onderscheiden:
De vrije, natuurlijke tuinkasventilatie
Tuinkasventilatie met behulp van ventilatietechniek, al dan niet met elektriciteit
)
Vrije ventilatie voor de kas
Bij vrije ventilatie gaat het om de luchtuitwisseling in de tuinkas van glas of kunststof, die wordt veroorzaakt door het drukverschil door wind en temperatuurverschillen wanneer je de deur, ramen of ventilatieluiken/-kleppen/-spleten van de tuinkas opent. De deur wordt meestal niet als ventilatie-oppervlak meegeteld. De effectiviteit van de vrije ventilatie hangt af van:
Hoe groot de openingen zijn (dak- en zijopeningen voor ventilatie moeten minimaal 10 procent van de totale glasoppervlakte van de tuinkas beslaan. De grootte van de ventilatieopeningen in het dak moet in totaal gelijk zijn aan de oppervlakte van de samengevoegde zijopeningen.)
Hoe ze zijn geplaatst (voor doe-het-zelf tuinkasbouwers: Plan de ventilatieopeningen strategisch: het is raadzaam om ventilatiemogelijkheden in alle dakvlakken te hebben, zodat de ventilatie van de door de wind afgewende kant ook mogelijk is. Extra zijventilatieopeningen helpen ook. Lage zijopeningen in combinatie met dakopeningen zorgen voor een goede circulatie van de lucht in de tuinkas (schoorsteeneffect).)
Hoe lang ze open blijven.
Drie vormen van vrije ventilatie zijn gebruikelijk:
)
Continue ventilatie via een altijd open raam (bijvoorbeeld in "kipstand")
Stootventilatie via een kortstondig volledig geopend raam
Kruisventilatie via twee tegenover elkaar open ramen, wat vaak tocht veroorzaakt
Vrije ventilatie vereist je aanwezigheid: je moet de deur, ramen of ventilatieluiken openen en sluiten. Vaak zijn deze ventilatieopeningen echter niet voldoende voor een optimale ventilatie van de tuinkas.
Onze tip: Zogenaamde lamellenramen of jaloezie-ramen zijn een goed alternatief voor traditionele tuinkasramen van glas. Deze kunnen vaak ook achteraf worden geïnstalleerd. De glaslamellen van de lamellenramen zijn beweegbaar en kunnen handmatig of automatisch worden versteld. Ze sluiten echter nooit helemaal, dus je moet de ramen in de winter afdichten, bijvoorbeeld met lichtdoorlatende luchtkussenfolie.
Ventilatietechniek voor tuinkassen
Als alternatief voor de handmatige methode zijn er technieken die je helpen om de tuinkas goed te ventileren. Deze omvatten:
Automatische raamopeners (zonder stroom)
Een automatische raamopener werkt hydraulisch, dus zonder stroom. In plaats daarvan zit er was of gas in een cilinder die zich bij verschillende temperaturen uitzet of inkrimpt. Het uitzettende was of gas beweegt een zuigerstang die op zijn beurt raamhevels in beweging zet, zodat een tuinkasraam opent. Wanneer het was of gas bij afkoeling samenkrimpt, sluit het raam door het eigen gewicht of wordt het gesloten door een voorgespannen staalveer. Je kunt het openings- en sluitmoment instellen op basis van een temperatuur door het leidingbuis van de ventilator in of uit te draaien. De combinatie van dakramen en automatische raamopeners is handig als je niet altijd aanwezig bent om de tuinkas op de juiste manier te ventileren.
Ventilatoren (met stroomvoorziening)
Ventilatoren gebruiken elektriciteit om de tuinkas in en uit te ventileren – ofwel via de elektriciteitsleverancier of via een milieuvriendelijke fotovoltaïsche installatie die zonne-energie opwekt. Houd er rekening mee dat bij onvoldoende zonlicht ook de prestaties van de PV-installatie afnemen. Om te zorgen dat de ventilatie van de tuinkas ook 's nachts werkt, moeten de PV-installaties zijn uitgerust met een geschikte zonne-energieopslag.
)
In principe zijn er twee gangbare ventilatortypes:
Axiale ventilatoren (werken als een propeller)
Radiale ventilatoren (werken als een centrifuge)
De radiale ventilator heeft het voordeel dat de motor goed beschermd is in de behuizing en dat hij de lucht continu aanzuigt en afvoert. Hierdoor levert hij hogere prestaties dan de axiale ventilator, die ook wel de buisventilator wordt genoemd. Een middelgroot of groter tuinkas is daarom beter af met een radiale ventilator dan met een axiale ventilator, hoewel deze duurder is en vanwege de meestal vierkante uitlaat in kasten of installaties moet worden ingebouwd. De axiale ventilator past daarentegen met gestandaardiseerde DIN-aansluitingen op gestandaardiseerde buizen.
Er worden verschillende ventilator-ventilatiesystemen voor tuinkassen aangeboden: eenvoudige ventilator-ventilatiesystemen om te staan (vloerventilatoren) of te hangen (bij voorkeur onder het tuinkasdak): deze worden handmatig in- en uitgeschakeld. Soms hebben de apparaten handige timers om de werking gedurende een bepaalde tijd te waarborgen.
Staande ventilatoren met draaihoek (oscillatie): Ze bereiken dankzij de draaiing elke hoek van de tuinkas – zelfs in grote kassen.
En circulatieventilatoren (omloopsystemen): De ventilatiesystemen circuleren de lucht in de tuinkas door warmere lucht via een slang uit het dakgebied terug naar beneden naar de koelere bodem te bewegen, waar de planten wortelen. Op deze manier ontstaat een gelijkmatige kamertemperatuur, mits de lucht 10 tot 20 keer per uur wordt omgewisseld.
Goed om te weten: Ventilatoren helpen je bij de bevruchting van windbestuivers. Ze dragen er ook aan bij dat schadelijke insecten niet gemakkelijk op je planten kunnen duiken, want de frisse bries voorkomt dit.
Alternatief kun je ook kleine ruimteventilatoren gebruiken, zoals die vaak in badkamers worden gebruikt. Deze worden daar meestal geregeld door het licht in te schakelen, wat in de tuinkas niet erg handig is. Hier zou de ventilatie afhankelijk moeten zijn van de luchtvochtigheid in de tuinkas, die via vochtigheidssensoren wordt geregeld. Dergelijke ventilatiesystemen kunnen in het dak of de muren van de tuinkas worden geïntegreerd, bijvoorbeeld in bestaande buizen, schachten, spleten of openingen in het vensterglas – zelfs achteraf. Ook hier zijn er timers die een intervalventilatie mogelijk maken.
***
Titelbeeld: ©Tuin Huis
Artikelbeelden: Beeld 1+2: ©Tuin Huis; Beeld 3: ©iStock/uhg1234; Beeld 4: ©iStock/terra24; Beeld 5: ©iStock/IPGGutenbergUKLtd; Beeld 6: ©iStock/glowonconcept